زندگی بدون چالش مي‌شود؟ قطعاً خير. چرا كه همه ما در مقطعی با موانع و مشكلاتي در زندگي شخصی يا شغلي خود مواجه شده‌ايم. این مسئله ممکن است به معنای حل مشكل يا اختلافي با همکاران یا گرفتن یک تصمیم بزرگ در زندگی باشد. با مهارت حل مسئله، موقعیت‌های دشوار را آسان‌تر می‌‌كنيم و از چالش‌ها به عنوان فرصت‌هایی برای یادگیری، رشد و شکوفایی بهره مي‌بريم.
در این مقاله مي‌خواهيم به تعريف مهارت حل مسئله بپردازیم و به نمونه‌هایی نگاه می‌کنیم که نشان می‌دهند چقدر اين موضوع به حوزه‌های مختلف زندگی شما مرتبط هستند. ما می‌خواهیم راه‌هایی برای اصلاح مهارت‌های شما در ارتباط و تفکر انتقادی ارائه دهیم. برای شروع حل مشکلات آماده اید؟
مهارت حل مسئله چيست؟
مسئله (Problem) سؤالی است که باید به آن پاسخ داده شود و “مهارت حل مسئله” (Problem Solving Skills) توانایی یافتن بهترین پاسخ برای آن است. در واقع اگر کسی بتواند مشکلات را شناسایی کند و به تحلیل راه‌حل‌های موجود و در نهایت پیاده‌سازی بهترین راهکار بپردازد، به این مهارت تسلط یافته است. چنین شخصی همچنین می‌تواند در فعالیت‌های مستقل و گروهی موفق عمل کند و پیش از وقوع خیلی از مشکلات آن‌ها را پیش‌بینی و رفع کند. با توجه به انبوه دغدغه‌های امروزی اگر کسی این مهارت‌ها را نداشته باشد نمی‌تواند در زندگی، روابط و همچنین محیط کار خود انسانی موفق و حتی شاد باشد. برای یادگیری عمیق مهارت حل مسئله باید از هوش هیجانی کمک گرفت.
حل مسئله در واقع یک فرایند شناختی رفتاری است که توسط خود فرد هدایت شده و او سعی می‌کند با کمک آن راه حل‌های مؤثر یا سازگارانه‌ای برای مسائل زندگی روزمره خودش پیدا کند. به این ترتیب حل مسئله یک فرایند آگاهانه، منطقی و هدفمند است . حل مسئله شامل تشخیص علل احتمالی یک مسئله و تهیه برنامه‌ای عملی برای حل آن مشکل است.
مهارت حل مسئله، یکی از مهارت‌های مهم زندگی‌ست و به توانایی ما برای حل مشکلات به صورت مؤثر، به موقع و بدون هیچ گونه مانعی اشاره می‌کند. مردم همیشه برای مواجهه با مشکلات در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود از مهارت حل مسئله کمک می گیرند، که استفاده مؤثر از این مهارت اغلب نیازمند شناخت این مهارت و مراحل آن است که در ادامه از آن بیشتر خواهیم گفت.
چرا مهارت حل مسئله مهم است؟
توانایی حل مشکلات یک مهارت اساسی زندگی است و برای زندگی روزمره ما، در خانه، مدرسه و محل کار ضروری است. ما هر روز مشکلات را حل می‌کنیم، بدون اینکه واقعاً به نحوه حل آن‌ها فکر کنیم. مثلاً زمانی که برف زیادی باریده و باید به فروشگاه بروید، چه کاری می‌کنید؟ راه‌حل‌های ممکن زیادی وجود دارد.
ممکن است چترت را برداری و لباس گرم بپوشی و بیرون راه بروی. اما اگر نمی‌خواهی سردت بشود یا خیس از برف شوی یا حتی زمین نخوری، می‌توانی با ماشین خودت رانندگی کنی یا با اتوبوس بروی. شاید حتی بخواهی با دوستت به تماشای شهر برفی بروی. یا شاید هم تصمیم بگیری امروز به فروشگاه نروی و در خانه گرم و نرم خود بمانی. می‌شود گفت کدام راه حل درست و خوب است؟ قطعاً خیر. چون افراد مختلف به روش‌های مختلف این مسئله را حل می‌کنند.
حل مسئله در واقع فرآیند شناسایی یک مشکل، توسعه مسیرهای راه حل ممکن و انتخاب مسیر مناسب برای اقدام است. حالا چرا مهارت حل مسئله مهم است؟ مهارت های خوب حل مسئله نه تنها در زندگی شخصی شما را توانمند می کند، بلکه در زندگی حرفه‌ای شما هم لازم و ضروری‌ست.
در اقتصاد جهانی که به سرعت در حال تغییر است، کارفرمایان اغلب حل مشکلات روزمره را برای موفقیت سازمانشان ضروری می‌دانند. برای کارکنان، حل مسئله می‌تواند برای توسعه راه حل‌های عملی و خلاقانه و نشان دادن استقلال و ابتکار عمل به کارفرمایان استفاده شود. یا حتی این موضوع می‌تواند برای فردی که خود دارای کسب و کار است در نحوه برندینگ و پیش بردن مسائل و مشکلات این مسیر مفید باشد.
مثال براي حل مسئله
مهارت حل مسئله همانطور که گفتیم در زندگی روزمره ما کاربرد دارد. ما هر روز داریم تصمیم‌گیری می‌کنیم و هر تصمیم ما پاسخی است برای یک مسئله. برای مثال به جملات زیر دقت کنید:
- وقتی همیشه از برنامه‌ام عقب هستم….
- وقتی به هدف گذاری خودم پایبند نیستم….
- وقتی همیشه با خانواده‌ام اختلاف دارم…
- وقتی با همسرم اختلاف نظر دارم….
- وقتی فرزندم / کارمندم تکالیفش را انجام نمی دهد…
- وقتی مدیرم / فرزندم زحمات من را نمی‌بیند…
- وقتی درآمدم کفاف زندگی‌ام را نمی‌دهد و مشکل مالی دارم….
مهارت حل مسئله در خیلی از مواقع کاربرد دارد. مثلاً در یک کسب و کار خانگی، در یک خانواده سه نفره!
مثلاً در یک کسب و کار کوچک خانگی
- بعضی از مشتریان ما از ما راضی نیستند. حالا باید چه کار کنیم؟
- به نسبت سفارشاتی که داریم نیروی کمی داریم و بسته‌ها دیر به مشتری می‌رسند. چه کنیم؟
- من و همسرم با هم کار می‌کنیم و مشکلات کار وارد زندگی مشترکمان شده. برای حل این مسئله چه کار کنیم؟
- باید لوازم و اجناس بیشتری بخریم تا نتیجه کار بهتر شود. چطور هزینه هایمان را برای خرید وسایل بودجه‌بندی کنیم؟
- ما نیاز به نیروی بیشتر داریم اما مشکل پرداخت داریم. چه کنیم؟
- ما یک سیستم سی آر ام نداریم و خیلی دقیق حسابداری نمی‌کنیم. چطور می توانیم این مسئله را حل کنیم؟
خیلی از مسائلی که بالا گفتیم و ما با آن مواجه هستیم، در زندگی شغلی ما پیش می‌آید. مهارت حل مسئله در محل کار، بسیار ضروری و مهم است مخصوصاً در چنین شرایطی که خانواده و کار به هم گره خورده‌اند. می‌توانید تصور کنید کسی که نمی‌داند چطور این مسائل را حل کند، چه رنجی باید بکشد؟
یا مثلاً در یک خانواده سه نفره:
- من و همسرم خیلی حرف هم را نمی‌فهمیم، البته از بعد به دنیا آمدن فرزندمان اینطور شد! راه حلش چیست؟
- من و همسرم اختلافات زیادی داریم. حتی در اینکه فرزندمان چه مسیری را انتخاب کند. چطور این مسئله را حل کنم؟
- پدر و مادر من حتی نمی‌گذارند برای زندگی‌ام خودم تصمیم بگیرم. باید چه کار کنم؟
- مادرم از من می‌خواهد زودتر ازدواج کنم چون خوشبختی مرا در این می‌داند. اما من نمی‌خواهم. چه کنم؟
- می‌خواهم آزادی‌های بیشتری داشته باشم. چه کنم؟
فرقی ندارد خانواده شما چند نفره باشد، حتی در یک خانواده دو نفره هم باز اختلاف نظر و … و ده‌ها مسئله بزرگ و کوچک پیش می‌آید که نیاز به مهارت حل مسئله دارد. در مواردی که مثال زدیم. بعضی جملات و سوالات واضح بود و بعضی کلی و مبهم. ما باید یک مسئله را واضح کنیم تا بتوانیم برایش یک راه حل مناسب پیدا کنیم.
مراحل مهارت حل مسئله
در واقع حل مسئله چند مرحله دارد که اگر از این مراحل عبور کنید می‌توانید یک مسئله را حل کنید. نکاتی که با رعایت آن‌ها قادر به حل مسئله خواهید بود، موارد زیر هستند:
-
تعریف و بررسی علت مشکل
تعریف و بررسی مشکل و مسئله به صورت ساده یعنی اینکه مسئله واقعی را به صورت واضح مشخص کنیم! در این مرحله باید مسئله را به صورت کامل بنویسیم و نقش خود را در پیش آمدن این مسئله بپذیریم. فرض کنید می‌خواهید مهارت جدیدی را یاد بگیرید و یا ورزش را شروع کنید، پس این مسئله شماست. حتی ممکن است نقش خودتان را در این مسئله پذیرفته باشید، اینکه شاید اهمال‌کاری می‌کنید و آن را انجام نمی‌دهید. اما اگر کسی بپرسد چرا می‌خواهید ورزش را شروع کنید؟ هیچ جواب قانع کننده‌ای برایش نداشته باشید. بنابراین شما هنوز مسئله را نشناخته‌اید. در واقع آن را «نفهمیده اید».
-
پیدا کردن راه‌حل ها
اگر همان مرحله اول را درست درک کرده و بفهمیم، شاید بتوانیم از بروز بسیاری از مسائل جلوگیری کنیم یا خیلی از مسائل را حل کنیم! شاید شنیده باشید که می‌گویند: “فهمیدن صورت سؤال خودش نصف جواب است”. پس حالا که صورت سؤال را به صورت واضح مشخص کردید. وقت آن است که روش های حل مسئله را هم یاد بگیرید.
می‌دانید مسئله اصلی ما این است که راه‌حل‌های عالی یک مسئله که خیلی واضح است را نمی‌بینیم. مثلاً اگر وقت کم می‌آوری و از زندگی عقبی، راه حل خیلی ساده است: در زمینه برنامه‌ریزی آموزش ببین! اگر زیاد خرج می‌کنید و همیشه پول کم می‌آورید، سواد مالی‌تان را تقویت کنید. اگر مهارت‌های ارتباطی ضعیفی دارید، مقالات و کتاب‌های مرتبط را بخوانید. در پادکست‌ها، دوره‌ها و … جستجو کنید و همینطور از جست‌وجو در اینترنت غافل نشوید.
-
ارزیابی و انتخاب گزینه‌ها
حالا بعد از مرحله قبل، شما باید با توجه به ارزیابی شرایط، مشکل و راه‌حل‌های موجود، بهترین گزینه را به عنوان راه حل مسئله انتخاب کنید.
-
اجرای راهکار
در نهایت هم نوبت به تصمیم گیری و اجرای راه‌حل می رسد. در زمان مقابله با مشکلات می‌توانید تنها با پیاده کردن این چهار مرحله و قدم مهم، بدون هیچ اضطرابی می‌توانید به حل مسئله بپردازید.
چگونه مهارت حل مسئله را در خود تقويت كنيم؟
حالا به این جا می‌رسیم که بگوییم راه‌های زیادی وجود دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توانیم مهارت حل مسئله را در خود تقویت کنیم. بسیاری از ما بر این باور هستیم که باید فرد بسیار باهوشی باشیم تا بتوانیم مشکلات پیش روی خود را به خوبی حل کنیم. اما چنین باوری درست نیست. در واقع، برای حل مسئله لازم نیست فوق‌العاده باهوش باشیم. بلکه با تمرین می‌توانیم مهارت‌های حل مسئله خود را بهبود دهیم.
وقتی مراحل مختلف حل یک مشکل را درک کنیم، می‌توانیم راه حل‌هایی عالی برای رفع آن پیدا کنیم. در ادامه نکات و روش‌های مهم برای تقویت مهارت‌های حل مسئله را آورده‌ایم. برای اینکه مهارت حل مسئله را در خود پرورش دهید می‌توانید از این 11 راهکار بهره ببرید.
-
تمرکز روی راه حل و نه مشکل.
تمرکز روی راه حل به جای مشکل یکی از راه‌های افزایش مهارت حل مسئله است. دانشمندان علوم اعصاب ثابت کرده‌اند که اگر روی مسئله‌ای بیش از حد تمرکز کنیم، مغزمان نمی‌تواند راه حلی برای رفع آن پیدا کند. به این دلیل که وقتی روی مشکل تمرکز می‌کنیم، و همین موضوع به نوبه خود احساسات منفی را در ذهنمان فعال می‌کند. در نهایت، این احساسات راه‌حل‌های بالقوه موجود در ذهنمان را از بین می‌برند.
البته که نباید مشکل را نادیده بگیریم. اما باید سعی کنیم در صورت مواجهه با مشکل آرام بمانیم. حفظ کردن آرامش در کار کمک می‌کند تا در ابتدا مشکل را درک کنیم و سپس روی یک ذهنیت راه حل محور متمرکز شویم. ذهنیتی که در آن به جای تمرکز روی «چه اشتباهی رخ داده» و «مقصر کیست»، روی «پاسخ‌های احتمالی مسئله» کار کنیم.
-
پاسخ به ۵ چرا برای تعریف واضح مشکل.
پیدا کردن ریشه مشکلات می‌تواند در رسیدن به راه حل و همچنین بهبود مهارت حل مسئله کمک کند. این تکنیک یکی از چارچوب‌های حل مسئله به شمار می‌رود که کمک می‌کند تا ریشه مشکل را پیدا کنیم. در این روش در رابطه با مشکل به وجود آمده به پنج سؤالی که با «چرا» شروع می‌شوند، پاسخ می‌دهیم و در نهایت علت اصلی مشکل را می‌توانیم پیدا کنیم. به این ترتیب بهترین راه‌حل را یک‌‌بار برای همیشه به منظور رفع مسئله اصلی پیدا می‌کنیم. البته این سؤال‌ها می‌توانند عمیق‌تر از پنج سؤالی باشند که با چرا شروع می‌شوند.
-
ساده سازی کارها برای تقویت مهارت های حل مسئله.
همه ما به عنوان انسان تمایل داریم چیزها را پیچیده‌تر از آنچه هستند، تصور کنیم! برای تقویت مهارت حل مسئله خود و همچنین رفع مسئله باید مشکل خود را با کلیت بخشیدن به آن ساده کنیم. برای این منظور لازم است تمام جزئیات مسئله را حذف کنیم و به اصول پایه آن برگردیم. در این مسیر باید به دنبال راه حلی بسیار آسان و واضح باشیم. در چنین شرایطی، به نتایج شگفت‌‌انگیزی می‌توانیم برسیم. چرا که همه می‌دانیم اغلب چیزهای ساده هستند که بیشترین بازدهی را دارند.
-
تهیه لیستی از همه راه حل‌های ممکن.
یکی دیگر از روش‌های تقویت مهارت حل مسئله این است که «همه راه حل‌های ممکن» برای رفع مشکل را پیدا کنیم. حتی اگر بعضی راه حل‌ها در ابتدا مسخره به نظر برسند. برای این منظور مهم است که ذهنی باز داشته باشیم تا قدرت تفکر خلاق خود را تقویت کنیم. تفکر خلاق می‌تواند راه‌حل‌های بالقوه مؤثری را در ذهن ما بیدار کند!
تجربه فعالیت در حوزه‌های مختلف همواره ثابت کرده که «هیچ ایده‌ای ایده بدی نیست» و باور به این موضوع کمک می‌کند تا در جلسات طوفان فکری و همچنین سایر تکنیک‌های حل مسئله، تفکر خلاقی داشته باشیم. به همین دلیل، تحت هر شرایطی، خود را نباید به دلیل ارائه راه‌حل‌های به ظاهر احمقانه سرزنش کنیم. چرا که به طور معمول همین ایده‌های غیرمتعارف هستند که منجر به طرح راه‌حل‌های عملی‌تری می‌شوند.
-
دانش فنی‌تان را در زمینه کاری خود افزایش دهید.
در هر صنعتی که مشغول به کار هستید سعی کنید اطلاعاتتان را در آن زمینه افزایش دهید. این کار باعث می‌شود در حوزه کاری خود آگاهی کافی داشته باشید و در مواجهه با چالش‌های مرتبط با آن ذهنتان باز باشد.
-
از فرصت‌ها برای حل مسائل استفاده کنید.
اگر برای گروه‌های دیگر مشکلی به وجود می‌آید تلاش کنید با آن‌ها همراه شوید و به دنبال راه‌حل بگردید. این کار باعث می‌شود با مشکلات متنوعی آشنا شوید. و قطعاً هرچه بیشتر به چالش کشیده شوید، بیشتر مهارت‌هایتان را تقویت می‌کنید.
-
ببینید دیگران چطور مشکلات را حل می کنند.
ممکن است همکارانی داشته باشید که تسلط زیادی بر حل مسائل داشته باشند. در صورت امکان روش آن‌ها را بررسی کنید و سؤال‌هایتان را بپرسید. این کار به شما در پرورش این مهارت کمک خواهد کرد.
-
توانایی شناسایی مشکلات را افزایش دهید.
حل مسئله فقط به یافتن راه‌حل محدود نمی‌شود. باید برای پرورش این مهارت در خود روی راهکارهایی تمرکز کنید که به نظر بی‌فایده می‌آیند؛ اما شما اطمینان دارید که کاربردی هستند. برای موفقیت در این امر باید تمرین کنید که سؤالات درستی بپرسید و در مورد موضوعات مختلف کنجکاو باشید. مثلاً مدام از خودتان بپرسید که چه چیزی را می‌توانید بهبود دهید؟ اگر منابع بیشتری داشتید در مقابله با این مشکل چه رفتاری می‌کردید؟ اگر منابع کمتر از این بودند چطور؟ دائم خودتان و دنیای اطرافتان را به چالش بکشید.
-
روحیه همکاری را در خود پرورش دهید.
مشکلات در یک محیط ایزوله حل نمی‌شود. برای این که مهارت حل مشکلات را بهتر بیاموزید لازم است از روحیه همکاری خودتان استفاده کنید تا با کمک بقیه افراد از زاویه‌های مختلف به مسائل نگاه کنید، افکار متعصبانه نداشته باشید و راه‌حل‌های جایگزین را نیز مد نظر قرار دهید. برای این کار خوب است نظر بقیه را درباره ریشه مشکلات و روش از بین بردن آن بپرسید. در نهایت راه‌حلی را انتخاب کنید که تا حد امکان برای همه افراد سازمان سودآور باشد.
-
با شرایط جدید همسو شوید.
برای اینکه مهارت حل کردن مسائل را به خوبی یادبگیرید لازم است از منطقه امنی که دارید خارج شوید و روندی همیشگی در پیش نگیرید. اگر این روحیه را در خود تقویت کنید در برابر مشکلات و تغییرات مختلف سازمان مقاومت نمی‌کنید و با یافتن راه‌حل‌های گوناگون خودتان را با شرایط جدید تنظیم می‌کنید.
-
یک «ژورنال ایده» همراه خود داشته باشید.
با یک دفتر یادداشت شما قادر خواهید بود به سرعت افکار مهم را ثبت کنید، تجربیات شخصی خود را یادداشت کنید و ایده‌ها را بررسی کنید. حال با مرتب کردن افکار خودتان بر روی کاغذ و بعد مشاهده عینی آن‌ها می‌توانید به راه‌حل‌های بهتری برای حل مسئله برسید.
شما می توانید برای بهبود هر چه بهتر این مهارت، مقاله “روش های تقویت مهارت حل مسئله” را مطالعه کنید و این مهارت را در خود تقویت کنید.
در نهایت…
باید بگوییم در کنار تعاریفی که از مهارت حل مسئله داشتیم و از مراحل و روش‌هایی برای تقویت این مهارت، نباید از این غافل باشیم که این مهارت ارتباط مستقیمی با هوش هیجانی ما دارد. چرا که با افزایش هوش هیجانی‌ست که می‌توانیم راه و روش‌های تقویت مهارت حل مسئله را عملی کنیم. امید که این مهارت را جدی بگیرید و بدانید تمام جنبه‌های زندگی ما بسته به این مهارت است که شاید افراد خیلی آشنایی زیادی با آن ندارند چرا که کمتر به آن پرداخته شده است. برای بهبود و افزایش هوش هیجانی دوره دومینوی هیجانات(آموزش هوش هیجانی) را به شما پیشنهاد می‌دهیم تا بتوانید زندگی زیباتر و آرام‌تری برای خود خلق کنید.